+A
Powiększ tekst
-a
Zmniejsz tekst

Napawanie plazmowe PTA oraz napawanie metodą TOPTIG rur ze stali 13CrMo4-5


Proces napawania definiowany jest jako nakładanie metodami spawalniczymi warstwy metalu na powierzchnię roboczą części maszyn i narzędzi z metalurgicznym przetopieniem metalu podłoża. W przypadku napawania regeneracyjnego, mającego na celu przywrócenie wymiarów nominalnych elementów zużytych podczas eksploatacji, a wykonanych z dobrze spawalnych gatunków stali konstrukcyjnych, głównym kryterium determinującym wybór metody napawania jest wydajność procesu. Duży lub bardzo duży udział metalu podłoża w napoinie jest w tym przypadku kwestią pomijaną. Z kolei w przypadku konieczności napawania elementów roboczych materiałem o ściśle określonych właściwościach, np.: dużej odporności na korozję, dużej twardości, dużej odporności na ścieranie, erozję czy działanie spalin, wybór odpowiedniej metody napawania stanowi przeważnie kompromis pomiędzy relatywnie dużą wydajnością napawania a minimalnym udziałem metalu podłoża w napoinie. Stosowane w tych przypadkach materiały dodatkowe są przeważnie bardzo drogie, a zmiana ich nominalnego składu chemicznego w napoinie, spowodowana nadmiernym wymieszaniem ze stopionym materiałem podłoża, powoduje znaczne, z reguły niekorzystne, zmiany właściwości stopiwa materiału dodatkowego. W przypadku konieczności ograniczania ilości metalu podłoża w napoinie, istotny jest zarówno wybór odpowiedniej metody napawania, której charakterystyka zapewnia minimalne nadtopienie materiału podstawowego, jak i opracowanie odpowiedniej technologii.

W Łukasiewicz - Instytucie Spawalnictwa od wielu lat prowadzone są badania technologiczne nad możliwością wytwarzania warstw napawanych o ściśle określonych właściwościach przy minimalnym udziale metalu podłoża w napoinie.

Proces napawania metodą TIG jest powszechnie znany, a dzięki ciągłemu postępowi w dziedzinie spawalnictwa na rynku pojawiają się różne warianty tej technologii. Jednym z nich jest metoda, której podstawową cechą jest zmechanizowane dostarczanie materiału dodatkowego w postaci drutu do obszaru działania łuku spawalniczego; jest to TOPTIG.

Badania prowadzono na bezszwowych rurach ø 45x5,0 mm ze stali konstrukcyjnej 13CrMo4-5, odpornej na wysokie temperatury (do 550°C) i znajdującej zastosowanie przede wszystkim w budowie kotłów i aparatury przeznaczonej dla przemysłu energetycznego. Jako materiał dodatkowy zastosowano drut lity OK Autorod NiCrMo-3 o średnicy 1,0 mm, produkowany przez firmę ESAB.

Proces napawania PTA prowadzono na stanowisku wyposażonym w nowoczesne urządzenie firmy Castolin typu Eutronic GAP 3001 oraz automat MultiSurfacer D2 Weld, firmy Welding Alloys. Z kolei napawanie w technologii TOPTIG odbywało się na zrobotyzowanym stanowisku spawalniczym wyposażonym w robota Romat 310, firmy CLOSS, do którego kiści zaadaptowano uchwyt TOPTIG, firmy Air Liquid.

Stanowisko do zmechanizowanego napawania plazmowego PTA   Stanowisko do zrobotyzowanego napawania plazmowego TOPTIG
Stanowisko do zmechanizowanego napawania plazmowego PTA (a)
oraz zrobotyzowanego TOPTIG (b)

Przeprowadzone badania technologiczne procesu napawania plazmowego: PTA oraz TOPTIG z dodatkiem drutu wykazały, że możliwe jest uzyskanie napoin na rurach ø 45x5,0 mm ze stali 13CrMo4-5, wykonanych spoiwem ze stopu niklu OK Autrod NiCrMo-3, cechujących się dobrą jakością i wysoką estetyką.

Próby technologiczne i badania wykazały, że w przypadku obu technologii wraz ze wzrostem prędkości napawania, przy zachowaniu tych samych parametrów prądowych oraz gazu plazmowego (tylko PTA), maleją udział materiału rodzimego w warstwie napawanej, wysokość napoin oraz głębokość wtopienia.

Zobrazowanie wyznaczania pól przekrojów poprzecznych
Zobrazowanie wyznaczania pól przekrojów poprzecznych,
wysokości (W) oraz głębokości wtopienia (G) w napoinach

Podczas badań makroskopowych i pomiarów wysokości napawanych warstw stwierdzono, że znaczna część próbek nie spełniała przyjętego w przemyśle kryterium maksymalnej grubości warstwy wierzchniej wynoszącego 2,0 mm, wynikającego głównie z powodów ekonomicznych. Porównując najlepsze uzyskane wyniki napawanych rur metodami PTA i TOPTIG, można stwierdzić, że bardziej wydajny jest proces PTA, lecz otrzymywane wysokości napoin wynoszą 2,8–3,0 mm. Metoda TOPTIG, mimo, iż mniej wydajna, umożliwia napawanie warstw o wysokości ok. 2,0 mm. Analiza wyników badań metalograficznych mikroskopowych oraz składu chemicznego próbek wykonanych metodami PTA i TOPTIG pozwala wystosować wniosek, że poszczególne procesy i ich parametry technologiczne nie wpływają znacząco na strukturę napoiny i SWC, a ich skład chemiczny na powierzchni warstw napawanych jest zbliżony. W SWC niektórych próbek można zauważyć wyraźne występowanie struktury martenzytycznej oraz twardości powyżej 380 HV, co nie jest zjawiskiem pożądanym i jest nieakceptowalne wg normy PN-EN ISO 15614-7 [9], dotyczącej kwalifikowania technologii napawania.

Mikrostruktura materiału rodzimego stali 13CrMo4-5   Mikrostruktura linii wtopienia stali 13CrMo4-5
Mikrostruktura materiału rodzimego stali 13CrMo4-5, traw. Nital, pow. 200x, struktura: ferryt + perlit
w układzie pasmowym
  Mikrostruktura linii wtopienia stali 13CrMo4-5 napawanej stopem niklu, traw. elektrolityczne,
pow. 100x, widoczna strefa odwęglona
(skupisko Fe i Cr)

Napawanie obiema rozpatrywanymi metodami pozwala prowadzić proces stabilnie, kontrolując wtopienie w materiał podstawowy w sposób dokładniejszy i mniej podatny na nieakceptowalne niezgodności, niż ma to miejsce w przypadku metod TIG i MAG. Ponadto opracowane technologie spełniają kryteria przemysłu energetycznego dotyczące składu chemicznego napoin i maksymalnej zawartości żelaza na powierzchni.

Wyniki badań przedstawiono w Biuletynie Instytutu Spawalnictwa Nr 5/2021

Napawanie plazmowe PTA oraz napawanie metodą TOPT IG rur ze stali 13CrMo4-5 - Janusz Rykała, Maciej Różański